قليان که از يک کوزه شيشه ای يا سفالی، سرک سفالی، نی چوبی يا شيلنگ بلند ساخته شده ، از زمان صفويه به ايران وارد شد و به خاطر نحوه استفاده و ظاهرا" کم زيان بودن آن به نسبت چپق، باب طبع ايرانيان قرار گرفت و به سرعت بين مردم رواج يافت. در همين زمان قهوه خانه ها برای اولين بار، در بيرون شهرها برای استراحت مسافران،  راه اندازی شد و قليان هم به خاطر رواج و محبوبيتش نزد مردم، اندک اندک يکی از عناصر تفکيک ناپذير آن شد.

قليان و مخاطرات اجتماعي :

در سالهاي گذشته استفاده از قليان به سنين بالا محدود مي شد، در حالي كه در چند سال اخير ضمن افزایش استفاده از قليان متاسفانه  نوجوانان و جوانان به طرفداران اصلي آن تبديل شده اند.

تاسف بار تر اینکه  اخيرا" قليان مصرف خانوادگی پيدا کرده است. يعنی پدر و مادر همراه با فرزندان جوان و نوجوان خود، در مکان های تفريحی عمومی،  قليان دود می کنند .

خانوادگی شدن قليان باعث شروع عادت به نيکوتين در نوجوانان می شود. بطوریکه علاوه بر اين که قباحت و زشتی مصرف دخانیات و به تبع آن مصرف نيکوتين در نوجوانان از بين می رود، آنان را به نيکوتين نيز عادت می دهد و همین امر باعث می شودبه مرور مصرف قلیان به مصرف سيگار تبديل شود ، چرا كه  قليان را در هر مكان و زماني نمي‌توان كشيد ( قليان براي آماده شدن  نياز به وسايل و ابزار و ذغال و ... دارد )  اما سيگار به راحتي در هر مكان و زماني قابل دسترسي مي باشد . به همين جهت بعد از مدتی نوجوانی که به مصرف نيکوتين به وسيله قليان عادت کرده است، جهت تامين نيكوتين بدن خود به سيگار روی می آورد .

قليان و مخاطرات پزشكي :

تنباکويی که در قليان مصرف می شود غالبا" از نوع نامرغوب ترين تنباکوهاست. آلودگي اين تنباكوها به يك نوع باکتری موسوم به كوكسي گرم مثبت و يك نوع قارچ موسوم به آسپرژيلوس به اثبات رسيده است . تحقيقات نشان داده است مصرف اين تنباكوها‌ ‌آسيب‌هاي جبران ناپذيري به ريه و دستگاه تنفس انسان وارد مي‌كند و علاوه بر‌ ‌سرطان‌زا بودن اين مواد دخاني، بيماري پنومونی را بطور چشمگيري در مصرف كنندگان‌ ‌افزايش مي‌دهد.

 نكته قابل توجه اينكه اين تنباکوها به علت نا مرغوب بودن قابل استفاده در سيگار نبوده و به همين دليل آن را با انواع مواد شيميايی و اسانس ميوه ترکيب می کنند و به اسم توتون ميوه ای می فروشند كه اين امر بيماری زايی دود آن را چند برابر می کند.

تحقيقات نشان داده است كشيدن قليان همانند سيگار مي تواند خطر ابتلاء به سرطان ، بيماریهای قلبى، سكته، عقيم شدن، افزايش فشار خون، مشكلات باردارى، بيمارى هاى لثه، بيمارى هاى دندان، مسدود شدن شريان ها، زخم معده و آب مرواريد چشم را افزايش دهد . نكته مهم اينكه در قليان مواد سمي حاصل از سوختن ذغال  به دود آن افزوده مي شود كه به همين دليل بيماريزايي دود حاصل از كشيدن قليان به مراتب از دود سيگار بيشتر مي شود .

مقايسه بيماريزايي سيگار و قليان :

·         بررسی ها نشان داده است هر پكي كه به قليان زده مي‌شود تقريبا 40 برابر يك پك سيگار، دود به ریه فرد مي‌رساند و از طرف دیگر به دليل درجه حرارت بسیار بالای ناشی از اشتعال ذغال، مواد سمي و سرطان زاي بيشتري به وجود مي‌آيد.

·         ميزان تركيب سمي منواكسيد كربن در قليان   حدود 10 بار بيشتر از سيگار است.

·         نحوه پك زدن به قليان به صورتي است كه فرد با مكش عمیق باعث باقي ماندن دود در عمق ريه شده و به همین خاطر دود قلیان در مقایسه با دود سیگار  زودتر باعث تخریب بافت ریه  می شود.

·         مقدار نيکوتين موجود در يک وعده کشيدن قليان با مقدار نیکوتین موجود در يک بسته کامل سيگار برابری می کند. ( قلیان اعتياد آور تر است )

·         در دود سيگار حدود ۴۰۰۰ تركيب شيميايى شناسايي شده است كه تحقيقات نشان داده است بيش از 50 مورد آن ها سمى هستند . تقريبا“ تمامي 50 ماده سمي موجود در دود سيگار هنگام كشيدن قليان نيز توليد شده ضمن اينكه ميزانمنوكسيد كربن ـ فلزات سنگين و تركيبات شيميايي سرطانزا كه از ذغال يا مواد تشكيل دهنده قليان متصاعد مي شود به مراتباثرات سوء بيشتري نسبت به سيگار ايجاد مي كند .

·         علاوه بر خطرناك بودن دود قليان براي سلامت دستگاه تنفس ـ قلب و عروق ، عامل منفي ديگر قليان ، انتقال بيماريهاي مختلف از طريق دهان و دندان آلوده به وسيله استفاده مشترك چند نفر از يك ني قليان است كه باعث انتقال بيماريهايي مثلسل، هپاتيت و... مي شود.

·         در بين عموم مردم تصور بر اين است که آب قليان ، سموم حاصل از سوختن تنباكو و ذغال را جذب می کند  اما اين تصور فقط در صورتی صادق است که اين سموم در آب قابل حل باشند! كه البته اينطور نيست و دودي كه از قليان توليد مي شود مقادير زيادي سموم خطرناك دارد كه باعث بروز ناراحتي و بيماري هاي مختلف  مي شود.